تاکنون در بخش آموزش تکنیک‌های خلاقیت و نوآوری، تکنیک‌هایی مثل «طوفان فکری»، «اسکمپر»، «چه می‌شود اگر» و تکنیک «شش کلاه فکری» را با هم بررسی کردیم. در این مطلب قصد داریم درباره تکنیک دیگری صحبت کنیم که می‌تواند در بررسی مسئله، ایده‌پردازی در مورد آن و بررسی راه‌حل‌های احتمالی مورد استفاده قرار بگیرد. همان‌طور که قبلا توضیح دادیم، مسئله‌ای که قصد حل کردن و یا تسهیل آن را دارید، نقطه مرکزی شروع فعالیت یک استارتاپ است. استارتاپ‌ها و ایده‌های کارآفرینانه همواره به دور یک مسئله شکل می‌گیرند. لذا این تکنیک و سایر تکنیک‌هایی که در مطالب قبلی معرفی کردیم می‌توانند نقش بسیار مهمی در این زمینه داشته باشند.
درباره تکنیک شکوفه نیلوفر آبی
ریشه تکنیک شکوفه نیلوفر آبی مربوط به کشور ژاپن است. جالب است بدانید که بسیاری از تکنیک‌های خلاقیت گروهی، مربوط به کشور ژاپن می‌شوند و نشات‌گرفته از جلسات طوفان فکری‌اند. ژاپنی‌ها معمولا به‌صورت گروهی به حل مسائل می‌پردازند و در دنیا به گروه‌گرایی مشهورند. تکنیک شکوفه نیلوفر آبی توسط ماتسومورا یاسوآ، رئیس بخش تحقیقات مدیریت Clover در چیباتسی ژاپن، ارائه شده است.
چرا نام این تکنیک شکوفه نیلوفر آبی است؟
گلبرگ‌های شکوفه نیلوفر آبی به دور یک هسته مرکزی شکل می‌گیرند و خوشه می‌زنند. این شکوفه‌ها از این نقطه تکثیر می‌شوند و گسترش می‌یابند. ماتسومورا از این گیاه ایده گرفت و شیوه گسترش شکوفه‌ها را شیوه‌ای مناسب برای توسعه ایده‌ها دید. به‌واسطه این تشابه، این تکنیک شکوفه نیلوفر آبی نام گرفت. این تکنیک تشابه زیادی به تکنیک نقشه ذهنی (mind mapping) دارد، ولی به صورتی روشمند شما را در راستای ایده‌پردازی هدایت می‌کند.
قالب ظاهری به‌کارگیری این تکنیک
می‌توانید این تکنیک را در قالب یک فایل اکسل یا بر روی یک کاغذ به کار بگیرید. مربع‌هایی با ابعاد ۳ در ۳ را در نظر بگیرید. به هریک از این مربع‌ها یک شکوفه گفته می‌شود. این شکوفه‌ها همگی به دور یک شکوفه مرکزی قرار می‌گیرند. در مرکز هر شکوفه، مسئله‌ای که قرار است مورد بررسی قرار گیرد، نوشته می‌شود و این کار از مرکز شکوفه مرکزی آغاز می‌شود. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌شود، شکوفه مرکزی، مربع I است و سایر شکوفه‌ها به دور آن شکل می‌گیرند (شکوفه‌های A,B,C,D,E,F,G). همان‌طور که در تصویر می‌بینید، هریک از این شکوفه‌ها خود می‌توانند گسترش پیدا کنند و شکوفه‌های دیگری (مربع‌های ۳ در ۳ دیگری) تولید کنند. در ادامه توضیح خواهیم داد که فرآیند به‌کارگیری به چه صورت خواهد بود. (شکل ۱)
نحوه به‌کارگیری این تکنیک
می‌توانید این تکنیک را به‌صورت فردی یا گروهی مورد استفاده قرار دهید. فرآیند به‌کارگیری با توجه به تصویر بالا به این صورت خواهد بود:
گام اول: مسئله‌ای که قرار است حل شود و یا بهبود یابد را در مرکز شکوفه اصلی یعنی در خانه I بنویسید.
گام دوم: در قالب یک جلسه طوفان فکری، اجزا، راهکارها، ریشه‌ها، و هر ایده‌ای را که نیاز است، براساس اهداف جلسه، در خانه‌های اطراف شکوفه مرکزی بنویسید، منظور خانه‌های A تا H است.
گام سوم: هریک از خانه‌هایی که در مرحله قبل پر کردید (منظور خانه‌های A تا H است که دور خانه I هستند) خود به‌عنوان یک شکوفه می‌توانند تکثیر شوند و حول آن‌ها به ایده‌پردازی پرداخته شود.
گام چهارم: می‌توانید بسته به اولویت و اهمیت هریک از شکوفه‌ها، دوباره به ایده‌پردازی بپردازید. بهتر است تا جایی که امکان دارد تمامی خانه‌ها را در این راستا تکمیل کنید.
گام پنجم: اگر این کار را به طور کامل انجام دهید، شما به ۶۴ ایده در زمینه مسئله اصلی رسیده‌اید و یک ایده‌پردازی نظام‌مند را در این راستا انجام داده‌اید. نکته: در به‌کارگیری این تکنیک شاید به این نقطه برسید که یکی از شکوفه‌ها (که منظور همان مسئله یا ایده است) خیلی بزرگ باشد و نیاز به جزئی شدن بیشتر داشته باشد. در این راستا، می‌توانید این شکوفه را به صفحه دیگری منتقل کنید و آن را در مرکز قرار دهید و دوباره همین تکنیک را بر روی آن به‌صورت کامل اجرا کنید.
به‌کارگیری در عمل
این تکنیک در عرصه‌های مختلف به کار گرفته می‌شود، برای مثال تصویر زیر نحوه به‌کارگیری این تکنیک را در عرصه طراحی صنعتی نشان می‌دهد. (شکل ۲)
از آنجا که ما قصد داریم این تکنیک را در مسائل مربوط به استارتاپ‌ها به کار بگیریم، برخی از کاربردهای این تکنیک می‌تواند در مورد بررسی یک مسئله و دلیل یک مشکل، تحلیل رقبا، بهبود محصول فعلی، طراحی لیست ویژگی‌های محصول، طراحی راه‌حل، و بخش‌بندی مشتریان مورد استفاده قرار بگیرد.
بررسی یک مثال
فرض کنید قصد دارید در زمینه سرگرمی ویژه جوانان به یک ایده برسید. یکی از کارها این است که شرایط موجود در زمینه سرگرمی جوانان را بررسی کنید. برای این کار مسئله سرگرمی را در مرکز قرار می‌دهیم و در خانه‌های اطراف آن ایده‌پردازی می‌کنیم. (جدول ۱)
فرض کنید می‌خواهید در مورد روش‌های تماشای فیلم برای این گروه سنی تحقیق کنید و ببینید این گروه سنی برای دیدن فیلم از چه روشی‌هایی استفاده می‌کنند و آیا این روش‌ها را می‌شود بهبود داد یا خیر! (جدول ۲)
در مرحله بعد شاید این سوال پیش بیاید که موانع رفتن به سینما چه چیزهایی است و شاید بخواهید ایده‌ای برای تسهیل این مسئله ارائه دهید. پس این تکنیک را با در محور قرار دادن سینما ادامه می‌دهید. (جدول ۳)
همان‌طور که می‌بینید این روش به‌صورت خیلی نظام‌مند ذهن را به ایده‌پردازی هدایت می‌کند. در پایان اشاره به یک نکته خیلی مهم ضروری است و آن اینکه ممکن است با محور قرار دادن هریک از مسائل نشود همه ۸ خانه اطراف آن را پر کرد. هیچ اشکالی ندارد، ایده اصلی این تکنیک بسط دادن شکوفه‌هاست. پس سعی نکنید حتما ۸ خانه اطراف یک موضوع را پر کنید، اگر پر شود بهتر است ولی اجباری هم برای آن نیست.