برندها در خلا به دنیا نمی‌آیند؛ آن‌ها زاییده افکار روشن ذهنی هستند که به امید بهبود، توسعه یا خلاقیت گامی به جلو برمی‌دارند. آبشخور هر برندی ایده‌ای است که آن را بارور کرده و گاه سخت است جدا کردن مرزهای بودن فرزندی به نام برند از ذهنی که آن را به دنیا آورده است. وقتی قرار بر نوشتن از ماجرای به دنیا آمدن برندی چون بوتان است، شاید انتخاب گزاره‌ای برای شروع داستان چندان ساده نباشد. اینکه محسن خلیلی عراقی پای بوتان را به آشپزخانه‌های ایرانی باز کرد، یا بوتان خلیلی را تبدیل به اسطوره‌ای در صنعتگری کشور کرد؟ در هر حال این دو نام در دنیای کارآفرینی و برندهای ایرانی از هم جدانشدنی هستند و بعد از گذران ۶۰ سال، داستان بودنشان به هم گره خورده است.
محسن خلیلی عراقی که سرطان هم نمی‌تواند طنین واژه‌ها را از صدایش بگیرد و حتی اگر نام سرمایه‌دار ملی یا کارآفرین اقتصادی را بر او بگذاریم، باز هم گویای خدمات نجات‌بخش او در حق صنعت و تولید ایرانی نیستیم، خود را ملغمه‌ای از راه‌های توفیق اقتصادی و رفاه اجتماعی برای نجات میهنش می‌داند. چه عنوان سرمایه‌دار ایرانی به خود بگیرد و چه قهرمانی در عرصه تولیدات داخلی، او و پدرش با خلق برند بوتان، که از شرکت‌های انگشت‌شماری است که باگذشت شش دهه هنوز در صدر تولیدات گازسوز کشور جای دارد، کسب‌وکاری راه‌اندازی کردند که از اولین کارگاه ساخت اجاق‌گاز به بزرگ‌ترین تولیدکننده پکیج شوفاژ دیواری در خاورمیانه بدل شد.
- بوتان شعله‌ور شد
شرکت بوتان چند روز مانده به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در دنیای کوچک صنعت ایرانی متولد شد. حکایت تاسیس این شرکت ریشه در تلاش‌های محمود خلیلی عراقی داشت، که روزها با مسئولان شرکت ملی نفت کلنجار می‌رفت تا مجوز بهره‌برداری از گاز مایع را بگیرد و این انرژی هدررفته را، که پسماند فرایند تولید نفت بود، به سرمایه‌ای برای خانه‌های ایرانی تبدیل کند. چانه‌زنی‌های پدر محسن خلیلی بی‌نتیجه نماند و مجوز تاسیس شرکتی برای تصفیه و استفاده از گاز مایع صادر شد. شرکتی خصوصی که پیش از دولت گاز را به آشپزخانه‌ها هدیه کرد و اولین نسل اجاق‌گازهای خانگی از سه‌راه آذری تهران راه افتادند و در خانه‌های شهر جا خوش کردند.
بوتان در سال دوم تاسیسش آنچنان به چشم آشپزخانه‌های ایرانی خوش آمده بود، که محسن خلیلی طی نامه‌ای به شرکت ملی نفت خواستار شروع تبلیغات بوتان و آشنایی مردمان جای‌جای کشور برای استفاده از آن شد. صدای بوتان بمبی بود که ایران را منفجر کرد و موج استفاده از وسایل گازسوز از طریق سیلندرهای گاز مایع آنچنان فراگیر شد، که مصرف گاز را به صدها برابر افزایش داد. گازی که در سال ۱۳۳۲ تنها یک تن از آن در ایران مصرف می‌شد، در سال ۱۳۸۲ مصرف آن به ۴۶۲ هزار تن رسید. پس از آنکه کنج آشپزخانه‌های ایرانی جایی شد برای تعبیه کپسول‌های زرد بوتان، پیشنهاد ساخت دیگر محصولات گازسوز در شرکت مطرح شد و به دنبال آن آبگرمکن، اجاق‌های رومیزی و پلوپزهای چهارشعله هم به وسایل آشپزخانه اضافه شدند. کارگاه‌های سه‌راه آذری دیگر جوابگوی تولیدات بوتان نبودند و کارخانه بوتان به زمینی در چهاردانگه اسلام‌شهر منتقل شد.
- اجاق‌هایی که از آشپزخانه رخت برنبستند
هرچند بوتان آغازی در راه صنعت بهره‌برداری از گاز مایع در کشور بود و در این عرصه یکه‌تاز پیش می‌رفت، مسیر این برند ۶۰ساله آنقدرها هم هموار نبود. در کشوری که در مراحل گذار به توسعه به سر می‌برد و خواب تولیدات صنعتی هنوز در آن تعبیر نشده بود، شرکتی که پیش از انقلاب تاسیس شده بود، به‌سختی می‌توانست حیات خود را پس از آن دوران تضمین کند. آیت‌الله موسوی اردبیلی حکم مصادره ۲۰ درصد از سهام بوتان را به‌عنوان خمس صادر کرد تا بوتان را به چالشی بزرگ دعوت کرده باشد. حکمی که بیش از ۲۵۰بار محسن خلیلی را به دادگاه‌های انقلابی کشاند و او سرانجام توانست تمام سهام شرکت را به‌عنوان صنعتی خصوصی باز پس گیرد. این تنها بحران پیش روی این برند در سال‌های ابتدایی انقلاب نبود. با اینکه آن روزها تنها ۲۵ سال از عمر بوتان می‌گذشت، کپسول‌های زردرنگ در خاطر آشپزخانه‌های ایرانی حک شده بودند و جدا کردن این دو از هم به معنای بازگشت آشپزخانه‌های مدرن ایرانی به مطبخ‌های سنتی پیشین بود. برای سرپا ماندن بوتان که در بحبوحه انقلاب به ورشکستی نزدیک می‌شد، محسن خلیلی و موسسان دیگر شرکت مجبور به فروش خانه‌های شخصی خود برای پرداخت حقوق کارگران شدند. اقدامی که شعله‌های بوتان را در سخت‌ترین دوران صنعتی روشن نگه داشت.
بی‌شک در کنار بوتان، برندهای صنعتی و بزرگ دیگری هم در ایران متولد شده و رشد کرده‌اند، اما آن‌ها که توانسته‌اند با گذر سال‌ها نام، کیفیت و ادامه حیات خود را تضمین کنند محدودند. کم نیستند نام‌هایی که امروز یاد آن‌ها به خاطره‌ها پیوسته و تنها حس نوستالژیک حضور آن‌ها در دوره‌ای از زندگی ایرانی بر جای مانده، اما نام بوتان همراه با شعار جاودان «انتخابی مطمئن» در این سال‌ها رنگ نباخته و با به‌روز کردن ایده‌ها پابه‌پای صنعت جهانی، همچنان جایش در گوشه آشپزخانه‌های ایرانی را حفظ کرده است.