کارپولینگ چیست؟ چه نقشی در بهبود کیفی حمل‌و‌نقل کشورها دارد و چه میزان به عنوان یک کسب‌و‌کار در ایران جذابیت دارد؟ مصطفی قلی‌زاده، مدیر‌عامل «همپا» یکی از استارتاپ‌های حوزه کارپولینگ در ایران در گفت‌و‌گو با «شنبه» از پتانسیل‌‌های این صنعت در ایران، تجربه موفق کشورهای دیگر در این حوزه و مسیری که همپا تا به امروز طی کرده است، می‌گوید. «اگر ساده بگوییم، کارپولینگ یعنی وقتی که شما برای طی یک مسیر مشخص، صندلی‌های خالی اتومبیلتان را در اختیار دیگران می‌گذارید، تا به جای اینکه هر کسی به صورت تک‌سرنشین از اتومبیل خودش استفاده کند، چند نفر با اتومبیل یک نفر جا‌به‌جا شوند. به این صورت هم هزینه بنزین و استهلاک خودرو شخص راننده جبران می‌شود و هم افراد مسافر نسبت به سایر روش‌های حمل‌و‌نقل هزینه کمتری برای سفر پرداخت خواهند کرد.» قلی‌زاده با بیان این جملات ادامه می‌دهد: «این روش که در دنیا بسیار متداول و جا‌افتاده است، به صورت مؤثری منجر به کاهش تک‌سرنشینی شده و بر کاهش آلودگی هوا و ترافیک هم اثر‌گذار بوده است، لذا جدای از بخش خصوصی، دولت‌ها هم نگاه ویژه‌ای به آن دارند.»
- یک بازار بزرگ و رو به توسعه
مدیر‌عامل «همپا» در ادامه با اشاره به «BelaBelaCar» به عنوان نخستین پلتفرم کارپولینگ در اروپا توضیح می‌دهد: «این استارتاپ فرانسوی که کار خود را از سال ۲۰۰۶ در اروپا آغاز کرد، در حال حاضر جزء معدود یونیکورن‌های اروپاست، تا الآن بیش از ۳۳۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرده و به یک تجارت بسیار حجیم تبدیل شده است که طبق آمار ماهانه حدود ۶ میلیون نفر (نَه سفر، تعداد سفرها قطعا بسیار بالاتر است) از طریق آن بین شهرهای مختلف اروپا سفر می‌کنند، حدود ۶۰ میلیون کاربر فعال و بیش از ۸میلیون راننده فعال دارد. همچنین اوبر (Uber-Commute)، ویز، کارما و بیش از ۱۰ شرکت دیگر در آمریکا سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در این حوزه انجام داده‌اند و طبق آمار بیش از ۲۰ درصد سفرهای اوبر در آمریکا به صورت اشتراکی انجام می‌شود. همچنین استارتاپ‌های چینی و آسیای جنوب شرقی همچون «دیدی» نیز از بازیگران بزرگ این عرصه هستند و رشد بسیار قابل توجهی در سال‌های اخیر داشته‌اند. در منطقه خاورمیانه نیز استارتاپ معروف «کریم» که در حوزه Car-Hailing فعالیت می‌کند، مالکیت استارتاپ پاکستانی سواره که در حوزه کارپولینگ فعالیت می‌کند را تحت اختیار گرفته و در حال سرمایه‌گذاری در این حوزه است.» قلی‌زاده ادامه می‌دهد: «در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود که تعداد خودروها تا سال ۲۰۴۰ در جهان به دو برابر تعداد فعلی برسد که حتی اگر تمام این خودروها تا آن زمان به خودروهای برقی تبدیل شوند و مشکلی از بابت آلودگی هوا نباشد، قفل‌شدگی راه‌ها کاملا اجتناب‌ناپذیر است. این مورد نگرانی بزرگی در جهان ایجاد کرده است و سبب شده تا کشورهای جهان به فکر شیوه‌های حمل‌و‌نقل مؤثر‌تر باشند و همچنین مردم نیز دیگر تحمل این حجم از ترافیک و اتلاف زمان و هزینه را ندارند. همین امر یکی از دلایل اصلی رشد این صنعت در جهان و ایجاد یک بازار جذاب شده است.»
- ظرفیت‌های موجود در ایران
قلی‌زاده در مورد پتانسیل بازار کارپولینگ ایران می‌گوید: «در ایران نیز با توجه به پتانسیل بالای جمعیتی، تعداد بالا و گستردگی دانشگاه‌ها و جمعیت کثیر و رو به افزایش قشر دانشجو و همچنین تعداد بالای سفرهای روزانه کاری و فشار بی‌امان ترافیک، کارپولینگ کم‌کم تبدیل به یک نیاز مبرم شده است. به عنوان مثال، روزانه حداقل ۲۰۰هزار سفر منظم از سمت کرج به تهران داریم و همین تعداد سفر هم در هنگام شب و از تهران به سمت کرج جریان دارد که بنا بر آمار رسمی حداقل ۵۰ درصد آنها تک‌سرنشین هستند. با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که اگر فقط ۵ درصد از این تک‌سرنشین‌های مسیر کرج-تهران از روش کارپولینگ استفاده کنند، به تعداد جالب توجهی می‌رسیم که اثر مهمی بر بحث آلودگی هوا و ترافیک دارد. در ضمن این فقط یک درصد جزئی برای یک مسیر است و در اینجا سفرهای بین‌شهری منظم در سایر نقاط کشور را بررسی نکردیم و یا سیل ترافیک عظیم در مناسبت‌های خاص نظیر نوروز، اعیاد دیگر و یا ایام اربعین و همچنین سفرهای غیرمنظم (تعطیلات آخر هفته) مردم از شهری به شهر دیگر را مد نظر قرار ندادیم. به علاوه آمار نشان می‌دهد که در ایران سالانه ۹۸۵ میلیون نفر مسافر جاده‌ای داریم که فقط حدود ۲۰ درصد آنها از حمل‌و‌نقل عمومی استفاده می‌کنند و به این ترتیب خودروهای سواری سهم قابل‌توجهی در این مورد دارند. در مورد حجم بازار باید بگویم که خود ما به‌تنهایی تا به حال هزاران سفر موفق در مسیرهای مختلفی که به آن وارد شده‌ایم، از جمله تهران-کرج داشته‌ایم و همینطور هزاران کاربر فعال داریم و در عین نا‌آشنایی مردم با این روش و اقدامات پروموشنال محدود، همچنان حجم تقاضا رو به افزایش است.»
- شروعی بسیار سخت ولی مفید
مدیر‌عامل همپا در مورد روزهای ابتدایی شکل‌گیری این استارتاپ هم می‌گوید: «در روزهای ابتدایی هیچ تجربه‌ای وجود نداشت و باید از صفر همه چیز را تجربه می‌کردیم. چالش جذب راننده و مسافر (همران و همپا)، نگهداری کاربران، انطباق سفر یا مچینگ بین این دو در عین حالی که مبدأ و مقصد‌های هر شهر بسیار متنوع است، نحوه احراز هویت و خیلی مسائل دیگر که بسیار دشوار و طاقت‌فرسا بود. اما همین دشواری‌ها بود که تک‌تک بچه‌های تیم را آبدیده و سر‌سخت کرد، ما تجربیات بسیار ارزشمندی در این مدت به دست آوردیم، بازار را به خوبی از نزدیک لمس و تجربه کردیم و با تحمل همین مسائل و آزمون و خطای بسیار، بعد از مدتی به یک ثبات نسبی رسیدیم و مرحله به مرحله رشد بیشتری را در جذب و نگهداری کاربر تجربه کردیم. تا جایی که در حال حاضر در بعضی مسیرهایمان به رشد ثابت هفتگی ۱۵درصد رسیده‌ایم و میزان نگهداری کاربر را در سیستم به حدود ۷۰ درصد رسانده‌ایم.» وی ادامه می‌دهد: «خیلی‌ها روش کار ما و سختی‌های آن را مشابه پلتفرم‌هایی نظیر اسنپ می‌دانند، در صورتی که مشابهت زیادی ندارند. هر دو سیستم دشواری‌های خاص خود را دارند اما به خاطر اختلاف در نوع سرویس، چالش‌های آنها هم تفاوت زیادی با یکدیگر دارند و اصولا جنس کارها متفاوت است. کسانی که در این حوزه سرمایه‌گذاری یا فعالیت می‌کنند باید بدانند که کارهای عملیاتی، اجرایی و پشتیبانی مهم‌ترین رکن این تجارت هستند و به هیچ‌وجه نمی‌توان با تکیه بر بحث‌های فنی و تکنیکال کار را جلو برد؛ اشتباهی که بعضا شاهد آن بوده‌ایم. ما از ضعف‌های دیگر تیم‌های این حوزه هم درس‌های زیادی گرفتیم. ضعف در محصول، ضعف در انتخاب بازار هدف، ضعف در برنامه‌ریزی بازاریابی، عدم تطبیق زیرساخت فنی با عملیات مورد نیاز و … . این درس‌های ارزشمند سبب شد تا بتوانیم بازار هدف ابتدایی را هوشمندانه‌تر و بهتر انتخاب کنیم، از لحاظ فنی بهترین زیر‌ساخت‌ها در سطح بیزینس‌های شماره یک جهان در این حوزه را فراهم کنیم که البته به دلیل استراتژی توسعه محصول هنوز به کلی لانچ نشده است.» قلی‌زاده با تأکید به اهمیت لزوم داشتن دید بلند‌مدت در این حوزه ادامه می‌دهد: «این حوزه پتانسیل درآمدزایی بسیار بالایی دارد، اما اگر بخواهیم از سرمایه‌گذاری و فعالیت در آن نتیجه بزرگی بگیریم، حتما باید دید بلند‌مدت داشته باشیم.»