فرض کنید از یک نرم‌افزار سفارش غذا، غذایی را سفارش دادید و بعد از خوردن آن، مسموم شدید. سوال این است که آیا در این شرایط، شرکت صاحب آن نرم‌افزار که صرفا شما را به آن رستوران وصل کرده، مسئول است یا نه؟ این گزارش، تلاش می‌کند به این سوال، پاسخی شسته‌رفته بدهد.
بیایید از ماده یک قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی، مصوب سال ۱۳۴۶ آغاز کنیم. این ماده می‌گوید: «مرتکب هر یک از افعال زیر در مواد خوردنى و آشامیدنى و آرایشى و بهداشتى به مجازات‌هاى مقرر در این قانون محکوم خواهد شد:
عرضه یا فروش جنسى به‌جاى جنس دیگر
فروش و عرضه جنس فاسد و یا فروش و عرضه جنسى که موعد آن گذشته باشد.» مجازات‌های مقرر برای این ماده، در مواد ۲ و ۳ آمده و در بدترین وضع گفته شده «در صورتى که مصرف مواد خوردنى و آشامیدنى و آرایشى و بهداشتى منجر به فوت مصرف‌کننده شود، مجازات سازنده یا تهیه‌کننده یا مخلوط‌کننده، اعدام است.» در ماده ۶ قانون هم آمده «هرگاه در نتیجه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم مهارت تهیه‌کننده یا سازنده یا فروشنده یا عرضه‌کننده یا هر یک از عاملان آنها مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی به‌صورتی درآید که مصرف آن، موجب بیماری یا آسیبی شود که معالجه آن کمتر از یک ماه باشد، مجازات اشخاص مذکور برحسب مورد ۲ تا ۶ ماه حبس تأدیبی خواهد بود و درصورتی‌که مدت معالجه زائد بر یک ماه باشد، مرتکب به حداکثر مجازات حبس مذکور در این ماده و تأدیه غرامت از ۵هزار تا ۵۰هزار ریال محکوم می‌شود.» خب حالا سوال این است که آیا آن نرم‌افزار، عرضه‌کننده محسوب می‌شود؟ بیایید سوی دیگر ماجرا را با هم ببینیم تا بتوانیم قضاوت درستی در این مورد داشته باشیم. سوی دیگر این است که این نرم‌افزار، صرفا یک دلال است و از این‌رو تابع قانون تجارت. مقررات دلالی به طورکلی در مواد ۳۳۵ تا ۳۴۷ این قانون آمده است و طبق آن «دلال كسي است كه در مقابل اجرت، واسطه انجام معاملاتي شده يا براي كسي كه مي‌خواهد معاملاتي کند، طرف معامله پيدا مي‌كند. اصولا قرارداد دلالي تابع مقررات راجع به وكالت است. دلال بايد در نهايت صحت و از روي صداقت، طرفين معامله را از جزئيات راجع به معاملات مطلع سازد ولو اينكه دلالي را فقط براي يكي از طرفين بكند. دلال درمقابل هريك از طرفين، مسئول تقلب و تقصيرات خود است. دلال، ضامن اعتبار اشخاصي كه براي آنها دلالي مي‌كند و ضامن اجراي معاملاتي كه توسط او مي‌شود، نيست. دلال درخصوص ارزش يا جنس مال‌التجاره‌اي كه مورد معامله بوده، مسئول نيست مگر اينكه ثابت شود تقصير از جانب او بوده. درصورتي‌كه دلال در معامله سهيم باشد با آمر خود متضامنا مسئول اجراي تعهد خواهد بود.» حالا سوال دقیق‌تر این است که آن نرم‌افزار، دلال است یا عرضه‌کننده و درهرصورت، آیا مسئول مسموم‌شدن غذایی است که از رستوران به مشتری می‌رساند؟ پاسخ یک شرکت معتبر و فعال در این زمینه به این سوال، که در بخش قوانین سایت آن آمده، این است: «با وجود آنکه تمام سعی اسنپ‌فود بر همکاری با بهترین و معتبرترین رستوران‌هاست، اسنپ‌فود در این زنجیره تنها نماینده‌ای برای برقراری ارتباط بهینه و موثر میان مشتریان و رستوران‌های سراسر ایران است و لذا مسئولیتی در قبال کیفیت غذا و نحوه ارسال سفارش عهده‌دار نیست.» اما طبیعتا هیچ بقالی نمی‌گوید ماست من ترش است و از این رو، باید به‌دنبال معیاری قانونی‌تر باشیم.
به‌نظر می‌رسد که راه‌حل این ماجرا در عرف قرار دارد. عرف ما، درحال‌حاضر چه کسی را مسئول کیفیت غذا می‌داند؟ در همان مثالی که زدیم، از نظر شخص مسموم و نیز از نظر همه افراد متعارفی که ممکن است به این وضعیت دچار شوند، چه کسی مسئول است؟
نظر نگارنده این است که در این زمینه، باید به مسئولیت حداقلی آن نرم‌افزار رای داد؛ یعنی گفت فقط در شرایط مشخصی، شرکت ارائه‌دهنده نرم‌افزار در این خصوص مسئول است:
۱. مورد اول بسیار روشن است. فرض کنید به یک سایت سفارش غذای اینترنتی، سفارش یک چلوکباب دادید و آن شرکت، غذای شما را در مدت زمان زیادی و با شرایط نامناسبی مثل ماندن زیر آفتاب داغ از رستوران به شما می‌رساند و به‌دلیل همین فاصله زمانی، غذا فاسد می‌شود. در این موقعیت، طبیعی است که شرکت، مسئول باشد.
۲. در مورد دیگر هم اگر شرکت، دقت کافی را در ورود رستوران‌ها به چرخه توزیع خود نکند و مثلا رستورانی که شرایط بهداشتی لازم را ندارد، در سایت خود بیاورد که می‌تواند مسئول هر‌گونه آسیبی باشد که در این شرایط، متوجه مشتری می‌شود.
۳. مورد بعدی، زمانی است که شرکت با عرضه‌کننده غذا، شریک باشد. دراین‌صورت، او نیز از این معامله، غیر از حق دلالی خود، سود می‌برد و از این‌رو، طبق مقرره‌ای که در قانون تجارت آمده، مسئول کیفیت غذا خواهد بود. در موارد دیگر، به نظر می‌رسد که عرف نیز اینگونه نرم‌افزارها را نوعی دلال می‌بیند و از این‌رو، بر این اعتقاد است که تولیدکننده، مسئول است. این وضعیت، البته به شکل ساده در سوپرمارکت‌ها قابل‌فهم است. مثلا فرض کنید که شما شیری را که تاریخ انقضا دارد و در یخچال نیز نگهداری شده، خریداری می‌کنید. درصورتی‌که این شیر، باعث بیماری شود، آیا واقعا سوپرمارکت محله را مسئول می‌دانید یا شرکت تولیدکننده را؟ به نظر می‌رسد که عرف امروز جامعه ما شرکت را مسئول می‌داند و از این‌رو نمی‌توان او را عرضه‌کننده‌ای مقصر دانست. زیرا او حداکثر وظیفه قانونی خود را در این زمینه انجام داده است. بااین‌حال، باید دانست که همه ضمانت اجراها در فضای استارتاپی، ضمانت اجرای قانونی نیست. اگر فردی از یک اپلیکیشن غذا سفارش دهد و با آن غذا به مشکل بخورد، امکان دارد که اعتماد خود را علاوه بر رستورانی که از آن سفارش داده، به آن نرم‌افزار نیز از دست بدهد و نیاز خود را از دیگر نرم‌افزارهای بازار تامین کند. ضمن اینکه بازتاب احتمالی رسانه‌ای این ماجرا می‌تواند هزینه بسیاربیشتری برای آن نرم‌افزار داشته باشد و از این‌رو به‌نظر می‌رسد نرم‌افزارهای اینچنینی، باید به مسئولیت حداقلی خود اکتفا نکنند و به نظارت حداکثری در این زمینه بپردازند.